Antwerpen Quartier Latin
Den Botaniek
DEN BOTANIEK
Leopoldstraat 24.
Eertijds diende deze groenzone voor de voedselvoorziening van de zusters die het ziekenhuis draaiende hielden. Er was een moestuin, een boomgaard en een kruidentuintje. Dat blijft zo tot de komst
van Claude Louis Sommé.
Sommé wordt in 1772 in Parijs geboren. Na een artsenopleiding doet hij enige jaren dienst als legerarts in het Franse leger en komt in het kielzog van de revolutionaire Franse troepen in België terecht.
De Fransen richten overal een École Central op, waaraan tot 1802 ook een medische opleiding wordt gegeven. Via zijn binding met de Antwerpse versie van zo’n school wordt Claude vanaf 1806 dokter-
chirurg in het Sint-Elisabethziekenhuis en de daaraan verbonden medische opleiding. Als fervent amateur-botanist begint hij nog datzelfde jaar een plantenverzameling aan te leggen op
wetenschappelijke basis volgens het classificatiestelsel van Carl von Linné (Linnaeus)
Bij de verbouwingen aan het ziekenhuis in 1825 wordt de oude moes- en fruittuin opgeruimd om plaats te maken voor een
Hortus Botanicus, een Plantentuin, die meteen begrensd wordt door de in die tijd nieuw aangelegde Leopoldstraat. Op 16
augustus 1825 wordt Sommé tot directeur van deze Botanique benoemd. Hij laat stadsarchitect Pierre Bourla het jaar daarop
een poort en een afsluitende muur optrekken langs de Leopoldstraat. In 1828 trekt Bourla ook een eerste, inmiddels gesloopte,
orangerie op, die als een paviljoen midden in de tuin oprijst en als plantenserre dienst doet.
Sommé wil ook een grote vijver in de tuin aanleggen, maar dat project raakt niet verder dan de graafwerken, waarvan de heuvel
in de tuin het restant is. In 1891 is alsnog een bescheiden waterpartij gerealiseerd. Als griezelverhaal wordt dan graag verteld,
dat hierin de bloedzuigers werden gekweekt voor aderlatingen, in vroeger eeuwen een gangbare praktijk om bepaalde ziekten te
genezen. De bloedzuigers moesten dan het besmette bloed uit je lichaam zuigen, waar ze zich op vastkleefden totdat ze er
boordevol vanaf vielen. En dan te bedenken dat sommige mensen al bang zijn van een prik met een injectienaald ... En, nee, de
bloedzuigers of echels die in het Sint-Elisabethziekenhuis werden gebruikt, kwamen uit een Franse kwekerij, dus niet uit een
echelpoel in deze botanische tuin.
Claude Louis Sommé wisselt al zaden uit met diverse andere botanische tuinen, zoals de Parijse Jardin des Plantes, en laat
zaden meebrengen door kooplui en scheepskapiteins, waardoor de tuin wordt verrijkt met kruiden en planten uit Batavia,
Suriname, Brazilië, de Verenigde Staten en zo meer. Uit een Haarlemse collectie komen vetplanten over. Sommés opvolger
François Joseph Rigouts voert vanaf 8 februari 1855 een vernieuwend beleid en gaat zadenlijsten toezenden naar allerlei
Belgische en buitenlandse tuinen, om tot uitwisseling te komen.
In 1866 bouwt stadsbouwmeester Pieter Dens nabij een toegang een hovenierswoning in Zwitserse chaletstijl, waarin vandaag
een restaurant is gevestigd..
Toch wordt de plantentuin enkele decennia behoorlijk verwaarloosd, maar als nieuwe directeur kan Henri Van Heurck de tuin vanaf 1877 weer wat opkalefateren. In hetzelfde jaar wordt Bourla's muur
vervangen door een fraaiere stenen balustrade met koperen gaslantaarns van Van Aerschot, dit alles ter gelegenheid van de Rubensfeesten dat jaar.
Nu werken die lampen natuurlijk op elektriciteit.
Bourla's orangerie-serre wordt in 1884 vervangen door een nieuwe kas naar ontwerp van Ernest Dieltiens. De huidige plantenserre vervangt op haar
beurt sinds 1971 Dieltiens’ constructie en is ontworpen door E. Dick, goeddeels met behoud van Dieltiens’ vorm, maar nu in aluminium uitgevoerd.
In 1885 is achteraan de nieuwe orangerie gebouwd, ook door Dieltiens, die vandaag nog te zien valt, met de borstbeelden van Linnaeus en Antoine
De Jussieu, plus de namen van vijf andere plantkundigen: Charles de l'Escluse (Clusius), Mathias de Lobel - gespeld als l'Obel – (Lobelius),
Frans Van Sterbeeck, Rembert Dodoens (Dodonaeus) en Barthélemy Du Mortier.
Via een poortje rechts achteraan kan je naar de binnenplaats van een gebouw aan de Lange Gasthuisstraat waar in 2008 een Prairietuin is
aangelegd door plantenkweker Jan Spruyt-Van der Jeugd uit Buggenhout. Dat gebeurde nadat de Vlaamse overheid in 2004 aan groendiensten had
opgelegd om geen pesticiden meer te gebruiken. Doordat in deze 335 m² grote prairietuin diep wortelende planten staan, hebben die niet veel water
noch extra mest nodig. De grond is niet bewerkt en onkruidbestrijding gebeurt manueel. Als bodembedekker is wel voor lavakorrels gekozen.
Bedoeling is om te tonen dat een onderhoudsvriendelijke tuin ook doorheen de vier seizoenen boeiend kan zijn, precies omdat in zo’n tuin die
jaargetijden zichtbaar zijn.
Standbeeld Peeter van Coudenberghe
Sinds 24 oktober 1996 staat nabij de vroegere woning van de hovenier dit drie meter hoge en ca. 300.000 kilo wegende beeld, gemaakt door Pieter
Jozef De Cuyper in 1861 ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Société de Pharmacie d'Anvers. Het stond toen op het glacis - het
schootsveld - van het lunet Herentals, een klein fort voor de Spaanse stadswallen van Antwerpen, waarop vandaag ons Stadspark is aangelegd.
Al in 1869 komt het naar hier, maar de inslag van een Duitse granaat vernielt dit beeld in oktober 1918, amper een maand voor het einde van de
Eerste Wereldoorlog. De brokstukken worden evenwel keurig bewaard en zijn medio in 1995 door professor Peter Sanders en kunstenaars Frans
Herbaut en Geneviève Hardy in zes maanden geheel gerestaureerd en hersteld in opdracht van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen
(KAVA), de Stichting Floris Jespers en de Naamse firma Assurances du Crédit. Al die apothekers waren niet toevallig zo bekommerd om het herstel
van deze stenen patiënt, want Peeter van Coudenberghe is bij leven en welzijn - voor hem de 16de eeuw - zelf apotheken-botanicus geweest.
17de-eeuwse schuttersgalerij
Rechts achteraan is in 1912 een schuttersgalerij uit de periode 1620 tot 1660 heropgebouwd, die achter een huis in de nabije Arenbergstraat bewaard was gebleven. Het is een galerij van de Sint-
Joriskruisboogschutters - ofwel Oude Voetbooggilde -, die hun oefenterrein aan de toen nog onbestaande Arenbergstraat hadden, op zogenaamde raamhoven, waar de volders hun lakens (grote stukken
geweven wol) opspanden, wanneer zij de draden tot een dichte stof hadden doen krimpen.
Openingstijden Den Botaniek: ma-zo. tijdens zomertijd 8-20u., tijdens wintertijd 8-17.30u.
Openingstijden Prairietuin: ma.-zo. 10-15.45u.
Den Botaniek, serre
© foto: André Bongers
Den Botaniek, schuttersgalerij
© foto: Vera Seppion